SEIF I RUANDA
Sna hochtóidí bhí an ráta SEIF i Ruanda chomh hard le 30% i gceantracha áirithe mar a bhí coitianta i bhformhór thíortha Oirthear is deisceart na hAifrice. Inniu, tá an ráta náisiúnta síos chuig timpeall 3% (2.2% faoin dtuath, 7.2% sna bailte) agus chuig 1% ina measc siúd idir 15 is 24 bliana d’aois. Ar an iomlán, is é an sampla is rathúla é san Aifric den troid in aghaidh SEIF. Toradh aisteach amháin ata air seo ná an oiread sin eagraíochtaí neamhrialtasacha atá ag feidhmiú anseo sa bhfeachtas in aghaidh SEIF – breis is 150 de réir comhairleoir amháin ar labhair mé léi. Ach ní i ngeall ar an oiread sin eagraíochtaí a bheith páirteach a tháinig an titim tubaisteach seo – is é Rialtas agus muintir Ruanda féin a rinne an chuid is mó den obair. D’fhéadfá a rá - gan a bheith ach beagáinín ciniciúil - gurb in ainneoin na n-eagraíochtaí seo a tharla sé. Is ar éigean a bhfuil comhordú ar bith eatarthu agus go leor acu in adharca a chéile ag iarraidh an chreidiúint a bhaint dá chéile don méid atá déánta. Ach, toisc gurb é Ruanda an tseoid idirnáisiúnta sa troid in aghaidh SEIF, tá gach eagraíocht ag iarraidh go bhfeicfí iad mar chuid den iarracht seo chun tacaíocht agus, ar ndóigh, teacht isteach airgidis a mhéadú.
Mar airgead mór atá i gceist. An bhliain seo caite, caitheadh níos mó airgid i Ruanda ar scéimeanna is feachtais éagsúla in aghaidh SEIF ná a caitheadh ar an mbuiséád sláinte do gach rud eile sa tír. San Aifric i gcoitinne, caitheadh $13.2bn ar an dóigh seo cé nach é SEIF ach aicídí eile ar nós buinneach na bpáistí, maláire agus eitinn is mó a mharaíonn daoine, páiste go háirithe. Ach ní le leas na n-eagraíochtaí seo a bheadh sé go ndíreofaí aird daoine sa domhain forbartha orthu seo.
Gné suntasach eile anseo i Ruanda ná seasamh na n-eaglaisí éagsúla i leith úsáid coiscíní, rud a chruthaigh deacrachtaí i go leor tíortha eile sa chuid seo den Aifric. B’fhéidir i ngeall ar chultúr an údaráis a bheith chomh láidir anseo i Ruanda, d’aontaigh ceannairí na n-eaglaisí Críostaí ar fad go poiblí gan cur in aghaidh feachtas an rialtais úsáid coiscíní a mholadh i measc an phobail i gcoitinne agus i measc daoine óga go háirithe. Ar ndóigh, tá cead acu labhairt lena lucht leanúna féin mar is maith leo ó thaobh béim a leagan ar staonadh ó chaidreamh gnéis go dtí go bhfuil tú pósta agus mar sin de. Mar adúirt an Dochtúir Anita Asiimwe, cathaoirleach CNLS (An Coimisiún Náisiúnta chun SEIF a smachtú) “is féidir le Dia a bhreith féin a thabhairt ar dhaoine i geall ar a n-iompar ach ba chóir go dtabharfaí an bhreith sin ar dhaoine atá saor ó SEIF.”
AR AIS AR SCOIL
Ag mé á scríobh seo ag tús mí Feabhra, tá an scoilbhliain nua buailte linn. Bhí sí le tosú ar an 11ú Eanáir ach cuireadh siar trí sheachtain í chun seans a thabhairt do mhúinteoirí uilig na tíre freastal ar ranganna i mBéarla (os rud é gur athraíodh an teanga múinteoireachta go tobann ó Fhraincis go Béarla bliain ó shin). Chomh maith leis sin, d’fhógair an Rialtas go mbeidh sé de cheart ag gach páiste as seo amach freastal ar naoi mbliana scoile saor in aisce, seachas sé bliana mar a bhíodh.
Mar sin, ceann de na rudaí is mó atá ar siúl ag gach roinn oideachais sna ceantracha áitiúla ná tógáil seomraí ranga - na céadta is na céadta acu i ngach cuid den tír agus a bhformhór á dtógáil le hobair deonach na ndaoine áitiúla, aithreacha is máithreacha na bpáistí a bheidh ag freastal orthu. An Rialtas a íocann as soimint, brící, díonta stáin is mar sin de ach is iad na daoine féin atá á dtógáil (le roinnt cabhrach uathu siúd atá sna príosúin nó campaí oibre). Ní dócha go mbeidh siad ar fad réidh in am ach, fiú más gá do na páistí fanacht cúpla seachtain breise, is fearr sin ná gan dul ar scoil ar chor ar bith!
Toradh eile ar an scoilbhliain nua bheith ag tosú ná nach féidir liom taisteal an deireadh seachtaine seo. Seachas na scoileanna áitiúla ina bhfuil na seomraí ranga nua seo á dtógáil, is scoileanna chónaithe iad gach meánscoil sa tír agus níl aon rogha ag páistí cén scoil ar a fhreastalaíonn siad. Má éiríonn maith go leor leat i do chuid scrúdaithe bunscoile rang a sé, gheobhaidh tú teachtaireacht comhghairdis a déarfaidh leat cén áit sa tír a mbeidh tú ag dul. Mar sin, amárach beidh na mílte is na mílte daltaí meánscoile ag líonadh na mbusanna, gach ceann acu le tocht fillte faoina (h)ascaill maraon le héadaí is gach rud eile a bheidh ag teastáil don téarma.
An chéad uair ar chuala mé faoi seo, chuir sé alltacht orm. Tá sé i bhfad Éirinn níos costasaí gach duine a chur chuig scoil chónaithe (mar is eol dom féin ó bheith i mo leas-phríomhoide ar scoil chónaithe le deich mbliana anuas) seachas ligean dóibh dul chuig scoileanna áitiúla. Ach tá ciall leis, ar chúpla fáth. Fáth amháin ná gur féidir leat bheith cinnte go mbeidh na páistí ar scoil agus in am gach lá (maraon lena gcuid múinteoirí ní miste a rá). Ach fáth níos tábhachtaí fós, tar éis ar tharla i Ruanda cúig bliana déag ó shin, tá an Rialtas ag déanamh a dhícheall cinntiú gur don tír mar thír a thugann daoine a ndílseacht, seachas dá gceantar nó dá ngrúpa féin. Is as na daltaí seo a thiocfaidh na ceannairí náisiúnta is áitiúla, lucht gnó is bainistíochta, múinteoirí, póilíní, saighdiúirí agus mar sin de. Mar sin, cibé áit a dtéann siad ar scoil, meascfaidh siad le páistí eile ó gach ceantar agus gach cúige den tír, agus – don chuid is mó – gach reiligiún.
LEICTREACHAS!
Mar mhúinteoir staire is cuimhin liom go minic ag cur síos ar scéim leictriú na tuaithe in Éirinn chuig daltaí nárbh eol dóibh riamh saol gan é. Táim i mo chónaí anseo i nGisagara i ndeisceart Ruanda ó Mhí na Samhna 2008 gan é agus caithfidh mé a rá – seachas ag an deireadh seachtaine nuair ba mhaith liom mo ríomhaire a luchtú – nár chruthaigh sé an iomarca deacrachtaí dom. Ach nuair a chualamar go raibh an leactreachas ag teacht chuig ar sráidbhaile bheag um Nollag, caithfidh mé a admháil gur chuir sé sceitimíní ormsa is ar mo chomhpháirtí Sarah, oibrí deonach eile de chuid VSO ó Shasana atá in aontí liom féin.
Bhuel, tá sé againn anois agus, an bhfuil fhios agaibh, is beag leas a bhainimid as. Má chuirimid na soilse ar siúl istoíche, meallann sé na sluaite d’fheithidí a bhainfeadh an fheoil de do chnámha taobh istigh de chúpla nóiméad. Tá an chumhacht chomh lag sin go dtógann sé suas le deich nóiméad don pláta te leictreach téamh agus gur fearr go mór an chócaireacht a dhéanamh ar an sorn pairifín mar ba ghnách linn. Ach ar a laghad is féidir an fón agus an ríomhaire a choinneáil luchtaithe. Agus ní mór dúinn cuimhneamh go bhfuilimid anois ar an mbeagán - 6% - de dhaonra na tíre seo a bhfuil leictreachas acu.
CÁIL NA nÉIREANNACH
Bhain timpiste dom oíche amháin agus mé ag siúl trí shráideanna Kigali – dúnpholl ar an gcosán nach raibh clúdach air agus nach bhfaca mé sa dorchadas (is dócha nár chabhraigh sé go rabhas ag caint le cara ar an bhfón póca ag an am). An mhaidin dár gcionn nuair a dhúisigh mé, ba léir le solas an lae go raibh mo ghlúin chlé gortaithe níos measa ná mar a shíl mé ag an am agus bhailigh mé liom chuig ospidéal King Faycel. Cuireadh dochtúir chugam ar an toirt, fear deas óg ón Tansáin darb ainm Andrew. Scrúdaigh sé mé, ghlan amach an chréacht agus dúirt nach raibh greamanna ag teastáil. Mhol sé dom gan bogadh timpeall an iomarca agus scríobh sé amach oideas dom. Agus an t-oideas á thabhairt aige dom, dúirt sé gur roghnaigh sé an druga áirithe seo ar thrí fáth: a) go raibh sé saor (mar gur thuig sé gur oibrí deonach mé nach raibh tuarastal á fháil aige), b) go raibh sé éasca le fáil i Kigali (áit a bhfuil sé fíordheacair teacht ar go leor gnáthdhrugaí) agus c) gurb Éireannach mé.
‘Éireannach?’ adúirt mé, ‘cén fáth a bhfuil an druga seo oiriúnach d’Éireannaigh?’
‘Toisc gurb é an t-aon cheann amháin atá ar fáil ar féidir leat alcól a ól agus tú á thógáil’ ar seisean.
roheithir@gmail.com
Tuesday, February 23, 2010
Sunday, February 7, 2010
Agashingura cumu 6
UKURI NI IKI?
Comhartha amháin a léiríonn chomh cráifeach is atá daoine anseo i Ruanda ná an oiread sliochtanna as an mBíobla, línte as iomainn naofa is pictiúir den iliomad chineál a fheictear in oifigí, ar dheascanna, in oifigí stáit – chuile áit. Cúpla seachtain ó shin tháinig mé isteach in oifig ina n-oibrím ó am go chéile nuair nach bhfuil aon leictreachas sa bhfoirgneamh ina bhfuil m’oifig féin (rud a tharlaíonn go rialta toisc praghas an bhreosla a bheith chomh hard sin) agus chonaic mé ceann nua ar an mballa: ‘Pilato abaza Yezu ati “Ukuri ni iki?”’– d’fhiafraigh Píoláit d’Íosa ‘Cad is fírinne ann?’.
Rud coitianta é anseo manaí is aithisc a fheiceáil ar bhallaí, foirgnimh poiblí, t-léinte – áit ar bith is féidir. Scríofa ar gach doras in oifigí an údáráis áitiúil ina n-oibrím tá an mana oifigiúil d’oibrithe rialtais áitiúil: ‘Dukorane umurava dutere imbere’ – ‘dul chun cinn trí obair chrua’, (ceann de na nathanna is túisce a d’fhoghlaim mé nuair a tháining mé anseo, cé nach minic a éiríonn liom é a shá isteach sa chomhrá laethiúil). Agus tá go leor cinn pearsanta eile ag daoine, scríofa ar bharr an ríomhaire, ar na ballaí, ar chlúdach dialainne, fiú mar spárálaí scaileáin ar fón póca nó ríomhaire. Agus beagnach céad faoin gcéad den am, is sliochtanna as an mbíobla iad.
Ach tá dhá rud eisceachtúil faoin sliocht áirithe seo atá ag mo chara ar an mballa. Ar an gcéad dul síos tagann seo ón NuaThiomna, cuid den Bhíobla nach bhfeictear domsa go bhfuil ról ró-lárnach aige sa chineál Críostaíochta a chleachtar anseo (tuilleadh faoi sin ar ball). Ach níos spéisiúla fós, ní hé an cineál ruda é a déarfadh Ruandaigh go hoscailte. ‘Cad is fírinne ann?’ Níl lá a théann thart nach gcloistear ar an raidió nó nach léitear sna nuachtáin anseo aire stáit nó an tUachtarán féin ag tabhairt aithisc faoi fhírinne na cinedhíothaithe i 1994, fírinne na dtarlúintí sna blianta a lean, an fhírinne faoi staid polaitiúil is soisialta na tíre faoi láthair agus mar sin de. Tá leagan ‘oifigiúil’ ann anois de céard a tharla i 1994 agus na blianta a lean – sin í an fhírinne oifigiúil agus de réir dlí nua a tháinig isteach i Meitheamh 2008 is coir é aon rud a rá go poiblí a théadh i gcoinne an leagan oifigiúil seo. Mar shampla, fear amháin a thug fianaise i gcúirt gurb é an fáth ar theith sé chuig an Bhurúin ná go bhfaca sé saighdiúirí den RPF (iad siúd a tháinig isteach i Ruanda chun an cinedhíothú a stopadh) ag marú sibhialtaigh, gearradh téarma fiche bliain sa bpríosún air toisc ‘íoslaghdú ollmhór ar an gcinedhíothú’ a bheith déanta aige.
Ní hé nach dtuigim cén fáth a bhfuil an rialtas agus na húdaráis anseo goilliúnach faoin gceist. Ón uair a d’fhreagair Francois Mitterand ceist ó iriseoir faoin gcinedhíothú lena cheist féin – ‘Cé acu cinedhíothú atá i gceist agat?’ – rinne rialtas na Fraince agus lucht leanúna an Interahamwe a theith thar lear tar éis 1994 tréaniarracht scéal a scaipeadh go raibh na rudaí a rinne an RPF nuair a thángadar isteach sa tír gach pioc chomh dona le cibé rud a tharla nuair a rinne na Hutu iarracht na Tutsi a dhíothú. Ní hé nár maraíodh a lán daoine – sibhialtaigh ina measc – le linn ionradh an RPF i Ruanda i 1994 agus nár tapaíodh an deis le díoltas a agairt ar na mílte – idir 30,00 is 100,000 ag brath ar cé acu údarás a ghlacann tú leis - ach níl aon fiosrú, tuarascáil nó iniúchadh creidiúnach a ghlacann leis an tuairim gur ‘cinedhíothú’ de chineál ar bith a bhí ann.
Ach anois má deir aon duine go poiblí nó i scríbhinn gur chóir saighdiúiri den RPF a ionchúisiú as ucht ainghníomhartha a tharla i 1994 nó ina dhiaidh, nó fiú gur tharla a leithéid d’ainghníomhartha, is féidir píonós idir deich is cúig bliana is fiche sa bpríosún maraon le fíneáil suas le milliún franc Ruandacha (€1,200) a ghearradh orthu. Ábhar buartha níos mó fós ná an dlí nua in aghaidh Idéolaíocht na Cinedhíothaithe (m’aistriúchánsa ar Genocide Ideology – fáilteofar roimh leaganacha níos snasta), coir nua nach bhfuil aon sainmhíniú beacht air ach atá cheana féin in úsáid in aghaidh daoine ar fáthanna nach léir aon bhaint a bheith acu le rud ar bith a bhaineann leis an gcinedhíothú. Is féidir páiste dhá bhliain déag d’aois a chúisiú agus, má chiontaítear iad, a chur chuid ionad athshlánúcháin nó leath an phíonóis a ghearrfaí ar dhuine fásta (idir 15 is 25 bliain príosúnachta) a ghearradh orthu. Sa chás sin, is féidir an píonós céanna nó ceann níos mó a ghearradh ar mhúinteoir nó tuismitheoir a cheaptar a bheith ciontach freisin. Mar sin, smaoineamh an-mhaith é bheith cinnte go bhfuil fhios agat cad é an leagan oifigiúil den ‘fhírinne’ faoi láthair!
CAD Í AN FHÍRINNE?
Gné eile den cheist céanna ná chomh deacair is atá sé a fháil amach cad go díreach atá ag tarlú. Um Nollaig agus go gearr ina dhiaidh sin rinneadh ionsaí ar thrí theach ósta timpeall Bhutare, an baile is gaire don áit a bhfuilimse i mo chónaí. Níor maraíodh aon duine ach gortaíodh roinnt, cuid acu dona go leor, deirtear. Mar thoradh air seo, cuireadh cuirfiú i bhfeidhm sa cheantar sin agus i mo cheantar féin Oíche Chinn Bhliana agus an oíche ina dhiaidh sin ionas nach gcuirfí deis ar fáil d’éinne a bheadh ag smaoineamh ar a leithéid a dhéanamh arís.
Ach cé ba chúis leis na hionsaithe? Cé orthu a raibh siad dírithe? Fiú agus mé imithe i dtaithí ar nósanna agus cultúr na háite seo, chuir sé iontas orm a laghad cainte agus a bhí ann faoi. Agus nuair a d’éirigh liom faoi dheireadh freagra éigin a tharraingt as mo chairde ní féidir liom a rá go raibh léargas mórán níos soiléire agam ar ar tharla. As an seisear a bhí sasta caint liom faoi fuaireas na mínithe seo a leanas:
a) iarbhaill den Interahamwe a bhí ann a bhí ag iarraidh a chur in iúl go bhféadfaidís fós a leithéid a dhéanamh
b) i gcás óstáin amháin, coimhlint taobh istigh de chlann an úinéara a bhí agus ann agus ionsaíodh an dá theach ósta eile chun an fhírinne a cheilt
c) na húdáráis/airm/póilíní a rinne é chun a daonra a choinneáil neirbhíseach agus spleách ar na fórsai míleata
d) na húdáráis/airm/póilíní a rinne é chun leithscéal a thabhairt dóibh daoine a raibh amhras futhu a ghabháil
e) lucht na n-ostán a d’eagraigh é ag súil le hairgead a dhéanamh ón árachas
f) níor tharla na hionsaithe ar chor ar bith.
Mar a chéile é leis an gclaonadh atá ar Ruandaigh a laghad eolais agus is féidir a thabhairt faoi rud ar bith. Eachtra amháin a bhain domsa ná comhrá a bhí agam leis an stiúrthóir oideachais i mo cheantar. Bhuail me isteach aige Déardaoin amháin ag iarraidh cruinniú a eagrú leis don Aoine ar ábhar an-phráinneach. D’iarr me air an raibh sé saor an lá dar gcionn agus dúirt sé go raibh. D’iarr mé an bhfeilfeadh a naoi a chlog dó agus dúirt sé nach raibh fadhb ar bith leis sin. An lá dar gcionn nuair a tháinig mé isteach bhí an oifig ar fad dúnta agus gan duine ná deoraí le feiceáil toisc gur lá saoire poiblí a bhí ann. Nuair a tháinig mé isteach Dé Luain d’iarr mé air cén fáth nár inis sé sin dom nuair a bhí an coinne á eagrú agam. ‘Ach níor iarr tú riamh orm an mbeadh an oifig ar oscailt Dé hAoine’ an freagra a thug sé dom agus ionadh an domhain air cén fáth go rabhas ar buile!
HÓMAIGHNÉASAIGH
San alt deireannach labhair mé roinnt faoi chás an mhionlaigh seo i Ruanda agus san Afraic go ginearálta. Go háirithe i ngeall ar an obair ata ar siúl ag go leor eaglaisí bunchreideamhacha Meiriceánacha agus a gceannairí ar nós Rick Warren (an seanmóirí céanna ar tugadh cuireadh dó labhairt ag insealbhú Barack Obama) anseo san Aifric, feicimid go leor tíortha ag tabhairt isteach dlithe nua agus dlithe níos píonósaí in aghaidh hómaighnéasaigh, píonós an bháis faoi choinníollacha áirithe i gcás Uganda. Mar sin, ba dheas an rud é an ráiteas seo a leanas a léamh cúpla seachtain ó shin ón Aire Dlí agus Cirt, Tharcisse Karugarama: "The government I serve … cannot and will not in any way criminalize homosexuality; sexual orientation is a private matter and each individual has his or her own orientation - - this is not a State matter at all". An bhfuil sibh ag éisteacht thall ansin i Uganda?
GISAGARA ABÚ!
Rud mór sa tír seo an troid in aghaidh caimiléireachta is breabaireachta agus feictear an mana ‘Ruswa oya!’ (‘Diúltaigh don chaimiléireacht!’) i ngach áit. Ní hé nach bhfuil sé ann anseo – tá agus fairsing go leor – ach i gcomparáid leis na tíortha thart timpeall orainn tá an leibhéal i bhfad níos ísle agus déantar tréaniarrachtaí troid ina aghaidh. Mar sin, is le bród ó chroí adeirim gur roghnaíodh mo cheantarsa, Gisagara, as an tríocha ceantar sa tír, mar an ceantar is mó a throid in aghaidh caimiléireachta sa bhliain 2009! B’fhéidir go bhféadfaimis cur isteach ar Chomórtas na mBailte Shlachtmhara an bhliain seo chugainn …..
Comhartha amháin a léiríonn chomh cráifeach is atá daoine anseo i Ruanda ná an oiread sliochtanna as an mBíobla, línte as iomainn naofa is pictiúir den iliomad chineál a fheictear in oifigí, ar dheascanna, in oifigí stáit – chuile áit. Cúpla seachtain ó shin tháinig mé isteach in oifig ina n-oibrím ó am go chéile nuair nach bhfuil aon leictreachas sa bhfoirgneamh ina bhfuil m’oifig féin (rud a tharlaíonn go rialta toisc praghas an bhreosla a bheith chomh hard sin) agus chonaic mé ceann nua ar an mballa: ‘Pilato abaza Yezu ati “Ukuri ni iki?”’– d’fhiafraigh Píoláit d’Íosa ‘Cad is fírinne ann?’.
Rud coitianta é anseo manaí is aithisc a fheiceáil ar bhallaí, foirgnimh poiblí, t-léinte – áit ar bith is féidir. Scríofa ar gach doras in oifigí an údáráis áitiúil ina n-oibrím tá an mana oifigiúil d’oibrithe rialtais áitiúil: ‘Dukorane umurava dutere imbere’ – ‘dul chun cinn trí obair chrua’, (ceann de na nathanna is túisce a d’fhoghlaim mé nuair a tháining mé anseo, cé nach minic a éiríonn liom é a shá isteach sa chomhrá laethiúil). Agus tá go leor cinn pearsanta eile ag daoine, scríofa ar bharr an ríomhaire, ar na ballaí, ar chlúdach dialainne, fiú mar spárálaí scaileáin ar fón póca nó ríomhaire. Agus beagnach céad faoin gcéad den am, is sliochtanna as an mbíobla iad.
Ach tá dhá rud eisceachtúil faoin sliocht áirithe seo atá ag mo chara ar an mballa. Ar an gcéad dul síos tagann seo ón NuaThiomna, cuid den Bhíobla nach bhfeictear domsa go bhfuil ról ró-lárnach aige sa chineál Críostaíochta a chleachtar anseo (tuilleadh faoi sin ar ball). Ach níos spéisiúla fós, ní hé an cineál ruda é a déarfadh Ruandaigh go hoscailte. ‘Cad is fírinne ann?’ Níl lá a théann thart nach gcloistear ar an raidió nó nach léitear sna nuachtáin anseo aire stáit nó an tUachtarán féin ag tabhairt aithisc faoi fhírinne na cinedhíothaithe i 1994, fírinne na dtarlúintí sna blianta a lean, an fhírinne faoi staid polaitiúil is soisialta na tíre faoi láthair agus mar sin de. Tá leagan ‘oifigiúil’ ann anois de céard a tharla i 1994 agus na blianta a lean – sin í an fhírinne oifigiúil agus de réir dlí nua a tháinig isteach i Meitheamh 2008 is coir é aon rud a rá go poiblí a théadh i gcoinne an leagan oifigiúil seo. Mar shampla, fear amháin a thug fianaise i gcúirt gurb é an fáth ar theith sé chuig an Bhurúin ná go bhfaca sé saighdiúirí den RPF (iad siúd a tháinig isteach i Ruanda chun an cinedhíothú a stopadh) ag marú sibhialtaigh, gearradh téarma fiche bliain sa bpríosún air toisc ‘íoslaghdú ollmhór ar an gcinedhíothú’ a bheith déanta aige.
Ní hé nach dtuigim cén fáth a bhfuil an rialtas agus na húdaráis anseo goilliúnach faoin gceist. Ón uair a d’fhreagair Francois Mitterand ceist ó iriseoir faoin gcinedhíothú lena cheist féin – ‘Cé acu cinedhíothú atá i gceist agat?’ – rinne rialtas na Fraince agus lucht leanúna an Interahamwe a theith thar lear tar éis 1994 tréaniarracht scéal a scaipeadh go raibh na rudaí a rinne an RPF nuair a thángadar isteach sa tír gach pioc chomh dona le cibé rud a tharla nuair a rinne na Hutu iarracht na Tutsi a dhíothú. Ní hé nár maraíodh a lán daoine – sibhialtaigh ina measc – le linn ionradh an RPF i Ruanda i 1994 agus nár tapaíodh an deis le díoltas a agairt ar na mílte – idir 30,00 is 100,000 ag brath ar cé acu údarás a ghlacann tú leis - ach níl aon fiosrú, tuarascáil nó iniúchadh creidiúnach a ghlacann leis an tuairim gur ‘cinedhíothú’ de chineál ar bith a bhí ann.
Ach anois má deir aon duine go poiblí nó i scríbhinn gur chóir saighdiúiri den RPF a ionchúisiú as ucht ainghníomhartha a tharla i 1994 nó ina dhiaidh, nó fiú gur tharla a leithéid d’ainghníomhartha, is féidir píonós idir deich is cúig bliana is fiche sa bpríosún maraon le fíneáil suas le milliún franc Ruandacha (€1,200) a ghearradh orthu. Ábhar buartha níos mó fós ná an dlí nua in aghaidh Idéolaíocht na Cinedhíothaithe (m’aistriúchánsa ar Genocide Ideology – fáilteofar roimh leaganacha níos snasta), coir nua nach bhfuil aon sainmhíniú beacht air ach atá cheana féin in úsáid in aghaidh daoine ar fáthanna nach léir aon bhaint a bheith acu le rud ar bith a bhaineann leis an gcinedhíothú. Is féidir páiste dhá bhliain déag d’aois a chúisiú agus, má chiontaítear iad, a chur chuid ionad athshlánúcháin nó leath an phíonóis a ghearrfaí ar dhuine fásta (idir 15 is 25 bliain príosúnachta) a ghearradh orthu. Sa chás sin, is féidir an píonós céanna nó ceann níos mó a ghearradh ar mhúinteoir nó tuismitheoir a cheaptar a bheith ciontach freisin. Mar sin, smaoineamh an-mhaith é bheith cinnte go bhfuil fhios agat cad é an leagan oifigiúil den ‘fhírinne’ faoi láthair!
CAD Í AN FHÍRINNE?
Gné eile den cheist céanna ná chomh deacair is atá sé a fháil amach cad go díreach atá ag tarlú. Um Nollaig agus go gearr ina dhiaidh sin rinneadh ionsaí ar thrí theach ósta timpeall Bhutare, an baile is gaire don áit a bhfuilimse i mo chónaí. Níor maraíodh aon duine ach gortaíodh roinnt, cuid acu dona go leor, deirtear. Mar thoradh air seo, cuireadh cuirfiú i bhfeidhm sa cheantar sin agus i mo cheantar féin Oíche Chinn Bhliana agus an oíche ina dhiaidh sin ionas nach gcuirfí deis ar fáil d’éinne a bheadh ag smaoineamh ar a leithéid a dhéanamh arís.
Ach cé ba chúis leis na hionsaithe? Cé orthu a raibh siad dírithe? Fiú agus mé imithe i dtaithí ar nósanna agus cultúr na háite seo, chuir sé iontas orm a laghad cainte agus a bhí ann faoi. Agus nuair a d’éirigh liom faoi dheireadh freagra éigin a tharraingt as mo chairde ní féidir liom a rá go raibh léargas mórán níos soiléire agam ar ar tharla. As an seisear a bhí sasta caint liom faoi fuaireas na mínithe seo a leanas:
a) iarbhaill den Interahamwe a bhí ann a bhí ag iarraidh a chur in iúl go bhféadfaidís fós a leithéid a dhéanamh
b) i gcás óstáin amháin, coimhlint taobh istigh de chlann an úinéara a bhí agus ann agus ionsaíodh an dá theach ósta eile chun an fhírinne a cheilt
c) na húdáráis/airm/póilíní a rinne é chun a daonra a choinneáil neirbhíseach agus spleách ar na fórsai míleata
d) na húdáráis/airm/póilíní a rinne é chun leithscéal a thabhairt dóibh daoine a raibh amhras futhu a ghabháil
e) lucht na n-ostán a d’eagraigh é ag súil le hairgead a dhéanamh ón árachas
f) níor tharla na hionsaithe ar chor ar bith.
Mar a chéile é leis an gclaonadh atá ar Ruandaigh a laghad eolais agus is féidir a thabhairt faoi rud ar bith. Eachtra amháin a bhain domsa ná comhrá a bhí agam leis an stiúrthóir oideachais i mo cheantar. Bhuail me isteach aige Déardaoin amháin ag iarraidh cruinniú a eagrú leis don Aoine ar ábhar an-phráinneach. D’iarr me air an raibh sé saor an lá dar gcionn agus dúirt sé go raibh. D’iarr mé an bhfeilfeadh a naoi a chlog dó agus dúirt sé nach raibh fadhb ar bith leis sin. An lá dar gcionn nuair a tháinig mé isteach bhí an oifig ar fad dúnta agus gan duine ná deoraí le feiceáil toisc gur lá saoire poiblí a bhí ann. Nuair a tháinig mé isteach Dé Luain d’iarr mé air cén fáth nár inis sé sin dom nuair a bhí an coinne á eagrú agam. ‘Ach níor iarr tú riamh orm an mbeadh an oifig ar oscailt Dé hAoine’ an freagra a thug sé dom agus ionadh an domhain air cén fáth go rabhas ar buile!
HÓMAIGHNÉASAIGH
San alt deireannach labhair mé roinnt faoi chás an mhionlaigh seo i Ruanda agus san Afraic go ginearálta. Go háirithe i ngeall ar an obair ata ar siúl ag go leor eaglaisí bunchreideamhacha Meiriceánacha agus a gceannairí ar nós Rick Warren (an seanmóirí céanna ar tugadh cuireadh dó labhairt ag insealbhú Barack Obama) anseo san Aifric, feicimid go leor tíortha ag tabhairt isteach dlithe nua agus dlithe níos píonósaí in aghaidh hómaighnéasaigh, píonós an bháis faoi choinníollacha áirithe i gcás Uganda. Mar sin, ba dheas an rud é an ráiteas seo a leanas a léamh cúpla seachtain ó shin ón Aire Dlí agus Cirt, Tharcisse Karugarama: "The government I serve … cannot and will not in any way criminalize homosexuality; sexual orientation is a private matter and each individual has his or her own orientation - - this is not a State matter at all". An bhfuil sibh ag éisteacht thall ansin i Uganda?
GISAGARA ABÚ!
Rud mór sa tír seo an troid in aghaidh caimiléireachta is breabaireachta agus feictear an mana ‘Ruswa oya!’ (‘Diúltaigh don chaimiléireacht!’) i ngach áit. Ní hé nach bhfuil sé ann anseo – tá agus fairsing go leor – ach i gcomparáid leis na tíortha thart timpeall orainn tá an leibhéal i bhfad níos ísle agus déantar tréaniarrachtaí troid ina aghaidh. Mar sin, is le bród ó chroí adeirim gur roghnaíodh mo cheantarsa, Gisagara, as an tríocha ceantar sa tír, mar an ceantar is mó a throid in aghaidh caimiléireachta sa bhliain 2009! B’fhéidir go bhféadfaimis cur isteach ar Chomórtas na mBailte Shlachtmhara an bhliain seo chugainn …..
Subscribe to:
Posts (Atom)
