Agus Ruanda faoi lán seoil ar a bealach isteach i ndomhan an Bhéarla agus gach a bhaineann leis, is é an ceangal láidir atá ag fás idir í agus an Bhreatain an lúb lárnach ina polasaí eachtrach faoi láthair. Chuir Ruanda iarratas isteach bheith ina ball den Chomhlathas Briotánach, bunaithe ar an gceangal atá idir Ruanda agus tíortha eile an East African Community a bhíodh in Impireacht na Breataine – Uganda, An Céinia agus an Tansáin – agus go dtí le déanaí bhí an cuma ar an scéal go nglacfaí léi mar bhall go scioptha gan aon achrann.
Mar sin, ba dhrochbhuille don Rialtas anseo é nuair a d’fhoilsigh éagraíocht neamhrialtasach neamhspleach, an Commonwealth Human Rights Initiative (CHRI ), tuarascáil ar chearta daonna anseo i Ruanda, ag moladh nár chóir ballraíocht a bhronnadh ar Ruanda i ngeall ar an ndrochstaid, dar leo, ina bhfuil gnéithe éagsúla de chearta daonna sa tír. I measc na ngnéithe ar leagadh béim orthu bhí ionradh mhíleata Ruanda i bPoblacht Dhaonlathach an Chongo (nó ‘ionraí’ ba chirte a rá), an ciapadh a dhéantar ar iriseoirí neamhspleácha agus cumhacht an rialtas thar na meáin cumarsáide, dlithe atá in ainm is a bheith in aghaidh idéolaíocht na cinedhíothaithe ach a úsáidtear chun cosc a chur le páirtithe polaitíochta nó daoine aonair a chaitheamh isteach i bpríosún agus na fadhbanna a bhaineann leis an gcóras traidisiúnta dlí, na cúirteanna gacaca.
Anois, i measc na n-eachtrannach a cónaíonn anseo, is rudaí iad cearta daonna agus saoirse cainte go mbímid ag caint futhu go minic eadrainn féin (i nglór iséal agus tar éis cinntiú nach bhfuiltear ag éisteacht linn, caithfear a rá). Níl aon dabht ach go bhfuil éacht déanta ag an tír seo le cúig bliana déag anuas tar éis cinedhíothú 1994 inar maraíodh os cionn de 10% de dhaonra na tíre laistigh de céad lá agus b’fhéidir níos mó ná milliún ar fad sa bhforéigean ghinearálta. Inniu, tá Ruanda ar cheann de na tíortha is cobhsaí agus is sábháilte san Afraic; dul chun cinn mórthaibhseach déanta sa chomhrac in aghaidh VID/SEIF is maláire, aththógáil iomlán déanta ar an gcóras riaracháin, sláinte is oideachais, fás iontach ar infheistiú eachtrach ... liosta fada mórghníomhartha agus caithfear a admháil go bhfuil Kagame féin taobh thiar de go leor de.
Chomh maith leis sin, deirtear go minic nach féidir na rialacha céanna a chur i bhfeidhm ar thír atá fós ag teacht chuici féin tar éis tráma náisiúnta den chineál seo agus a chuirtear i bhfeidhm ar thíortha eile. Déantar comparáid idir an staid i Ruanda agus go leor de thíortha eile na hAfraice ina bhfuil cúrsaí i bhfad Éirinn níos measa (agus cuid de thíortha eile an Chomhlathais Bhriotánach ina measc, dar an slí). Leagtar béim ar an troid in aghaidh breabaireachta is caimiléireachta anseo a chiallaíonn gur rud eisceachtúil é anseo (móréacht a bhíonn mo chairde ón gCéinia is Uganda i gcónaí ag déanamh iontais de).
Agus, chun na fírinne a rá, ní easaontóinn le rud ar bith atá ráite ansin. Ach .. ach ... ag an am céanna éirím míshocair nuair a fheicim is a chloisim Ruanda á chur chun tosaigh mar chineál éigin eiseamláire den daonlathas agus den dul chun cinn polaitiúil. Ní gá ach breathnú ar shuíomh idirlín ceann ar bith de na heagraíochtaí cearta daonna leis an bhfianaise a fheiceáil. Cás amháin (agus cuirfidh sé iontas orm má tá cloiste ag aon duine agaibh faoin gcás seo) ná dochtúir darb ainm Theoneste Niyitegeka. Sa bhliain 2003 rinne sé iarracht seasamh in aghaidh Paul Kagame sa toghachán uachtaránachta ach níor éirigh leis an 600 síniú a fháil a bhí ag teastáil (nó sin a leithscéal a bhí ag an gCoimisiún Toghcháin gan ligean dó seasamh). Bhí cáil ar Niyitegeka i ngeall ar an uimhir mhór Tutsi ar chabhraigh sé leo i 1994 ag a ospidéal ach sa bhliain 2007 cuireadh ina leith gur thiomáin sé íobartach amháin amach ón ospidéal agus gur mharaigh an Interahamwe é. Ach dúirt cúirt an gacaca nach raibh sé ciontach nuair a tugadh chun trialach é i nDeireadh Fómhair 2007. Ar a bhealach amach as an gcúirt gabhadh arís é agus nuair a tugadh os cionn cúirt níos airde é i Feabhra 2008 cuireadh an breithiúnas ar ceal gan éisteacht ar bith agus ciontaíodh é gan fáth ar bith a thabhairt leis an gcinneadh nua.
Níl ansin ach sampla amháin agus toisc go leor bheith scríofa faoi go hidirnáisiúnta bhí mé ábalta teacht ar an eolas go héasca. Ach is deacair eolas mar seo a fháil go háitiúil i ngeall ar fhaitíos a bheith ar dhaoine labhairt go hoscailte. Tá na dlithe in aghaidh ideolaíocht na cinedhíothaithe (Alt 4 de Dhlí 33b/2003 de Shamhain 2003) chomh láidir (agus leathan) sin gur féidir a rá go bhfuil aon chaitheamh anuas ar an rialtas is a pholasaithe nó an tUachtarán féin in aghaidh an dlí seo – idir deich is fiche bliain sa bpríosún atá mar phíonós. Ach tá fhios ag cách gur bhrainsí den RPF (an phríomhpháirtí polaitíochta) iad páirtithe an fhreasúra agus iarchomhghleacaithe de Kagame i gceannas orthu. Agus mé ag caint le múinteoir meánscoile le déanaí, luaigh sé (gan aon rud mór a dhéanamh de) gur baineadh RWF2,000 (timpeall €3) as tuarastal gach múinteoir sa tír roimh an toghachán deireannach le cur isteach i gciste toghchánaíochta an RPF agus gur eagraíodh slógaí ar son an RPF san meánscoileanna.
Mar sin tá an cheist fós á phlé againn anseo. Feicimid agus molaimid an dul chun cinn, an fás eacnamaíochta, an slándáil, an infheistiú i gcúrsai slainte is oideachas, an titim tubaisteach sa ráta VID/SEIF is maláire. Anois is arís gabhaimid buíochas le cibé neach a ghlactar buíochas leis gur anseo i Ruanda atáimid ag obair seachas go leor de na tíortha eile san Afraic ina bhfuil ár gcairde. Ach, nuair a chloisimid Tony Blair nó a leithéidí ag canadh iomann molta do Kagame, nuair a iarraimid sa teach tábhairne áitiúil cá bhfuil duine dár gcairde agus ní féidir linn freagra a fháil ach ciúnas faiteach, nuair a bhaintear Seirbhís Domhanda an BBC den aer toisc go n-easaontaíonn an rialtas le rudaí a craoladh air, nuair a chuirtear fios ar gach iriseoir sa tír teacht chuig cruinnithe dhá lá leis an uachtarán le go míneoidh sé dóibh céard is ciall le bheith i d’iriseoir ‘ceart’ ... bhuel, b’fhéidir go bhféadfaí a rá go bhfuil an giúiré fós ag iarraidh teacht ar bhreithiúnas.
AINMNEACHA
Agus Ruanda tar éis cúl a thabhairt leis an bhFraincis agus aghaidh a thabhairt ar an mBéarla, tá fadhbanna ag teacht chun solais nach rabhthas ag súil leo. Ceann amháin ná ainmneacha daoine. Anseo tá dhá ainm ag gach duine, ceann Ruandach agus ceann Francach (agus ní ainm clainne aon cheann acu – roghnaítear dhá ainm do gach páiste agus ní bheadh aon ainm mar an gcéanna ag deartháireacha is deirfiúracha). Tá chuile dhuine chomh fiáin sin ag iarraidh dul i muinín an Bhéarla go bhfuil siad ag athrú a n-ainmneacha ón bhfoirm Francach. Do roinnt do mo chairde, níl aon fhadhb mhór ann – Jack in áit Jacques, Jane nó Jean in áit Jeanne, Irene in áit Irène, Anthony in áit Antoine (glaoimse ‘Tony’ air) agus mar sin de.
Ach, ó tharla gur tír an-chráifeach í Ruanda, léirítear seo sna hainmneacha. An mbeadh aon tuairim agaibh amuigh ansin cén Béarla ar féidir linn a chur ar mo chairde Jean de la Croix, Dieudonné, Déo Gratias, Protogène, Ildephonse, Médiatrice, Jean de Dieu, Illuminée agus Primitive?
LACÁISTE DO MHIC LÉINN
Scéal barúil ó ait eile ar domhain. Duine eile d’oibrithe dheonacha VSO atá ag obair liom anseo, bhí sé ar saoire le cairde i Neipeal blianta ó shin nuair a bhí feachtas na dtreallchogaithe Maoch fós faoi lán seoil. Agus iad ag dreapadh leo, casadh buíon de na treallchogaithe orthu agus dúradh leo go mbeadh ar chuile dhuine acu ‘táille’ a íoc as ucht bheith ina limistéir. Tharraing mo chara amach a chárta mic léinn ón ISIC agus d’aontaigh na treallchogaithe lacáiste 50% a thabhairt dó! Ná fág an baile gan é!!
YOU ARE WHAT YOU DRINK
Tá sé fíorthábhachtach anseo cén deoch a roghnaíonn tú le hól go poiblí. I gcás na bhfear is é Primus an beoir is saoire agus Mützig nó Amstel rogha iad siúd a dteastaíonn uathu a léiriú go bhfuil airgead acu (sampla maith den dainséar a bhaineann le fógraíocht: is é an comhlacht céanna a dhéanann Primus is Mutzig. Is é mana nua Mützig ná ‘La goûte de la réussite/the taste of success’ agus tá titim tubaisteach tagtha ar dhíolachán Primus dá bharr – ‘loser’s beer’ mar a thugann mo chairde anseo air). Tá Heineken chomh costasach sin nach n-ólann ach na super-nouveau riche é, mic léinn don chuid is mó agus i gcónaí in áit ar féidir le gach duine iad a fheiceáil.
I gcás na mban, tá rudaí níos simplí. Is fíorannamh a fhecifidh tú bean ag ól alcóil go poiblí. Má tá sí ina haonar i dteach tábhairne agus buidéal beorach aici, is stríopach í (sin an bealach lena fhógairt). Má ólann cailín oráiste nó uisce, is cailín ‘deas’ í. Má ólann sí cóc, bheadh amhras ort. Agus más liomanáid atá aici, sraoilleog ceart atá inti!
roheithir@gmail.com
No comments:
Post a Comment