CÉN FÁTH A BHFUIL TÚ ANSEO?
Amuigh ag ól an oíche cheana le scata Ruandaigh sa sráidbhaile beag i ndeisceart Ruanda ina gcónaím, chuir duine acu ceist orm (mar is minic) cén sórt tíre í Éire agus cad iad na difríochtaí idir í is Ruanda. Dúírt mé gur tír i bhfad níos saibhre ná Ruanda í ar ndóigh, cé nách mar sin a bhí tráth ach, ainneoin sin is uile go raibh fadhbanna againn le daoine gan dídean, páistí ar na sráideanna agus éagrothromaíocht mór idir aicmí sóisialta. Bhí ciúnas ann ar dtús agus cheap mé go mb’fhéidir nár thuigeadar mé. Ansin d’iarr duine amháin ceist orm: páistí ar na sráideanna? Mar a fheicimid i mButare is Kigali? Sea, adúirt mise, díreach mar sin. Leis sin, phléasc gach duine acu amach ag gáire, gáire a lean tamall mhaith. Faoi dheireadh nuair a stopadar (agus mise ag éirí beagáinín teasaí chun na fírinne a rá) thréaslaíodar liom as scéál chomh greannmhar a insint agus é a insint chomh dáiríre sin. D’fhiafraíos díobh cén fáth nár chreideadar mé. Tar éis tuilleadh gáirí, d’aontaíodar go raibh dhá fáth ann thar aon rud eile: bhí fhios ag cách go raibh tíortha an iarthair dochreidte saibhir agus nach raibh easpa ar aon duine in aon tír acu. Agus mise a bheith i Ruanda an cruthúnas, mar cén cineál duine a d’fhágfadh a thír is a mhuintir féin agus iad faoi ghanntanas chun dul agus cabhrú le strainséirí in áit eile ar fad?
AIRGEAD
Uaireanta cuireann sé iontas orm anseo i Ruanda nach bhfuil an saol níos difriúla ón mbaile ná mar atá sé ach tá a lán rudaí anseo atá an-difriúil go deo. Rud mór amháin a bhfuilim ag iarraidh dul i dtaithí air anseo ná an dearcadh i leith rudaí a roinnt, go háirithe airgead. Tá muintir Ruanda an-flaithiúil le sealbhas is airgead ach ní roinnfidh siad eolas leat mura gcuirtear iachall orthu. Feiceann siad muintir an iarthair mar a mhalairt – táimid i gcónaí réidh le eolas is scileanna is a leithéidí a roinnt ach coinnímid ár gcuid airgid is sealbhas pearsanta chugainn féin.
Anseo, má iarrann duine éigin rud éigin uait, is beag nach go gcaithfidh tú é a thabhairt dóibh. Tá an cinneadh déanta acusan go bhfuil an gá atá acu le cibé rud atá i gceist níos mó ná an gá atá agatsa é a chonneáil. Ar ndóigh, tuigtear (go pointe áirithe) nach bhfeidhmíonn daoine cosúil liomsa ar an mbonn céanna ach tarlaíonn sé dúinn ar fad anseo ó am go ham go n-iarrtar orainn – go díreach nó go hindíreach – airgead nó éadaí nó leabhair nó rud éigin mar sin a thabhairt. Ciallaíonn sé, freisin, nach bhfuil a leithéid de rud ann i ndáiríre agus airgead a thabhairt ar iasacht. Má dhéanann tú sin, is faoin duine a fuair an t-airgead atá sé an cinneadh a dhéanamh cathain é a thabhairt ar ais. Déanfar sin nuair atá an gá atá agatsa leis an airgead níos láidre ná gá an té ar thug tú dó nó di é.
Míníonn sé seo rud amháin a chuir iontas orm nuair a chonaic mé é an chéad uair. Lá amháin nuair a bhí mé ag an margadh chonaic mé daoine ag ceannach rís. Sé chéad franc a bhí ar mhála beag 500g, trí mhíle franc ar cheann 5kg ach b’iad na málaí beaga amháin a bhí á gceannach ag daoine, cé gur léir ón airgead a tharraing siad amach go raibh dóthain acu ceann mór a cheannach agus airgead a shábháil. Ach, dá ndéanfaidís amhlaidh, d’fhéadfadh duine ar bith (go háirithe duine dá gclann) teacht chucu agus cuid den rís ‘breise’ seo a iarraidh orthu, ar an mbonn go raibh níos mó acu ag an pointe áirithe sin ná mar a bhí ag teastáil. Mar sin, ceannaíonn tú dóthain don lá sin amháin, nó b’fhéidir an lá dár gcionn.
Baineann an rud céanna le airgead a shábháil. Bheadh sé gan chiall ar fad airgead a shábháil go rialta nuair a d’fhéadfadh duine ar bith sa chlann teacht agus é a iarraidh le haghaidh táillí scoile, chun íoc as bainis, fiacha a ghlanadh nó iliomad rudaí eile. Agus má tharlaíonn sé go bhfaigheann tú suim mór airgid ar fáth éigin, caithfidh tú é a chaitheamh go tapaidh sula gcloiseann daoine faoi, fiú más ar rud éigin áiféiseach atá sé. Ar a laghad is agat féin a bheidh an rud seachas duine éigin eile.
BEOIR AN MHÚINTEORA
An deoch is saoire ar fad anseo ná urwagwa – nó urwarimu (‘beoir na múinteoirí’, imeartas focal ar umwarimu, an focal ar ‘mhúinteoir’) mar a thugtar air go coitianta mar leasainm. Déantar é as grán sorgaim nó bananaí, dhá bharr a fhásann go forleathan sa cheantar agus a ndéantar beoir nó leite astu. Tá páigh an mhúinteora anseo chomh dona sin nach féidir leo gnáthbheoir a cheannach – chosnódh buidéal amháin den bheoir is saoire – Primus – an chuid is mó de pháigh lae. Mar sin, is í an bheoir saor seo an t-aon rud ar féidir le go leor acu ceannach.
Tá an t-ainm seo in úsáid gach áit sa tír, rud a léiríonn go bhfuil an dearcadh céanna ann i leith múinteoirí gach áit a théann tú (bhuel, múinteoirí bunscoile ar a laghad – tá na cáilíochtaí atá ag teastáil do mhúinteoirí meánscoile agus an páigh a théann leis i bhfad níos airde). Agus tá fáth leis – tá an páigh a fhaigheann siad scannallach agus a gcuid cáilíochtaí an-íseal go deo. Le bheith i do mhúinteoir bunscoile, ní gá ach oideachas a thógáil mar ábhar don Ardteist. Má éiríonn leat sa scrúdú, sin é. Ansin, is féidir leat post a ghlacadh i mbunscoil le caoga páiste i ngach rang, le dhá rang difriúil le múineadh maidin is tráthnóna, lá scoile a thosaíonn ag a seacht ar maidin agus a chríochnaíonn ag a cúig tráthnóna agus ranganna éigeantacha Béarla tar éis scoile, ag an deireadh seachtaine agus i rith na laethanta saoire.
Ní haon ionadh, mar sin, nuair a iarrann tú ar mhúinteoirí bunscoile anseo an rud is mó atá ag teastáil uathu, go ndeir siad ‘post éigin eile’.
NIMH
Cheap mé gur ag magadh a bhí sé ach is fíor é – tá traidisiún iontach láidir anseo fáil réidh le do namhaide trí nimh a thabairt dóibh agus, mar sin, ní fhágann aon duine bia nó deoch ag am ar bith. Téann tú chuig an leithreas nuair atá deoch críochnaithe agat agus ansin ordaíonn tú an ceann nua, fiú más i measc cairde is clann a bhíonn tú. Mar sin, a luaithe a fheiceann lucht freastail mias nó gloine agus gan aon duine in éineacht leis, glantar é go scioptha. Go traidisúnta (agus nós a fheicim fós i mo cheantar féin), nuair atá grúpa amuigh ag ól, ceannaítear buidéal amháin beorach ag an am agus téann sé timpeall an chiorcail agus chuile duine ag ól as go dtí go bhfuil sé críochnaithe agus ansin tosaítear ar bhuidéal eile. Bealach an-mhaith le frídíní a roinnt ach ar a laghad ní féidir deoch nimhe a thabhairt duit!
DEARE SUL LÉIMIR
Anois is arís tagann tú ar rudaí sna téacsleabhair is páipéirí scrúdaithe is a leithéid a léiríonn duit cé chomh difriúil is a bhreathnaítear ar rudaí áirithe anseo. Breathnaigh ar an gceist seo ó pháipéar scrúdaithe Béarla. Iarradh ar na daltaí cé acu de na suíomhanna seo a leanas a bheadh feiliúnach don nath Béarla ‘Look before you leap’:
a) Ag tabhairt rabhadh do dhuine éigin faoi na dainséirí atá rompu
b) Nuair atá rí-rá sa chlós scoile
c) Chun cur in iúl go bhfuil tú ar tí léim
d) Ag caint le duine dall cois abhann.
roheithir@gmail.com
No comments:
Post a Comment